Dawnym, bardzo popularnym zwyczajem było święcenie chleba (także soli i wody) w dniu św.Agaty (5 lutego). Uważano, że jest to doskonały środek chroniący przed pożarem domu i zabudowań gospodarskich :
Pecynek św.Agaty pieczony 5 lutego bez gospodynie mioł chronić chałupy i łobejścia łod pierunów i fojeru. Padano: Pecynek św. Agaty chroni łod fojyru chaty. Trza tyż było konskiem pecynka podzielic się z biedakiem, bo padano: Kiej biydnymu niy pożałujesz chlyba, doczkosz niyba.
U nos w doma oma piekła chleb. Zarobiła ciasto, potym one w dziyżce rosło w ciepłym, dowała pokulane do słomianki okrągłej, poleżoło jakiś czas, potym oma na kolanach wsadzała do piekaroka. To był dzień świętości w doma, żodyn nie tyroł, nie trzaskoł, w doma było cicho do czasu, jak święty chlebiczek się upiyk.
Przepis na przygotowanie chleba św.Agaty :
Pecynek św. Agaty robiła gospodyni na zakwasie zy świynconom wodom.
Zakwas: 1 gorczek ciepłej, świynconej wody, 2 gorczki żytniej monki łogrzonej wedle kachloka, 2 zombki czosnku. Wszystko wymiyszać, przykryć biołom chaderkom i trzimać w buncloku wele ciepłygo kachloka bez szternaście godzin.
Ciasto na pecynek : 1 gorniec monki pszynnej razowej (ok. 1 kg), 2 łyżki soli, 4 łyżki cukru, 2 gorczki mlyka (ok.pół litra), 1 gornuszek utartych, uwarzonych kartofli (ok. 25 dkg).
Przygotowanie : monke przesioć bez cedzitko do dzieżki, łostawić w cieple, coby się łogrzoła. Potym w monce zrobić niecka, wlać zakwos, dodać sól, cukier, mlyko i wyrobić. Na koniec wciepać kartofle i dali wyrobić – tak długo, aż na wiyrchu z luftu srobiom się pynsklyrze. Do łonkrongłej słomianki pomazanej tustym i posutej monkom wrazić ciasto, tak do połówki formy. Kiej wyrośnie pomazać świynconom wodom – miotełkom srobionom z tyż poświynconego łobile. Piyc w piecu chlebowym. Nojpiyrw do śtrzodka piyca ciepnońć gorść monki, kiej się piyknie zrumieni ( niy śmie być czorno), możno pecynek św. Agaty piyc.
Narychtować hercówke i polekutku wyjońć chlyb ze słomianki prosto na tom hercówke, a potym wrazic do pieca. Piyc tak kole godziny. Kiej się upiecze, trza zaś pomazać świynconom wodom i posolić solom po wiyrchu.
Naczynia do wyrobu chleba : dzieża z dynkom – do wyrobienia ciasta na chleb, hercówka – łopata do chleba, słomianki okrągłe i podłużne – formy z uplecionej słomy na chleb.
Starodawny przepis na wiesielny kołocz z syrym i posypkom
Składniki na ciasto: 1 gorniec mlyka, 1 faska drożdzy, 1 mały mieszek biołej monki, 7 jajec, ździebko soli (tak rychtyg ino do smaku, maśniczka lekko uskwiyrzonego masła, 1 gorczek cukru, 1 łyżka szafranu, tuste do smarowania blachy; syr: 1 gomułka syra, 1 gorczek cukru, 4-6 uherek (śliwek węgierek); posypka: pół kajsterka monki, ¼ gowy cukru (kiejsik cukier ino w kulach przodowali, a zwoli go gowami, cukier ubić melokiem na sypko), półtora maśniczki masła.
Przygotowanie: ciasto zarobić i wyrobić rynkom tak długo, aż bydzie dychać i szklić sie. Wstawić pod pierzyna do wyrośniyncio, abo trzymać wedle kachloka. Syr podrobć rynkom, a drobne krupy wymiyszć z gorczkiym cukru, wciepać poszatkowane w ćwiartki ususzone uherki (kiej som świeże, kroić na połówki). Posypka: monką, masło, cukier posiekać pitfokiem, zagniyść posypka i wynieść w małym boncloku do piwnicy abo w inksze zimne miejsce. Kiej ciasto wyrośnie, połowa wyciepać na blacha pomazano tustym, na środek wrazić syr z cukrem i uherkami, nakryć drugom połówkom ciasta, docisnąć kraiczki w piykny wzorek i łostawić w cieple! Kiej piyknie wyrośnie, pomazać po wiyrchu mlykiem z cukrem, potym posuć rubo kruszonkom i wrazić do ruły. Po upiyczyniu wyjońć, bo taki kołocz niy śmie sknoć w rule.
Żyniaty żur z porzondnom wkładkom
Skladniki na garniec 10 – litrowy
w mały kibelek 5 litrów łobranych kartofli, 1 półtoralitrowy bonclok zakiszonego żuru, 1-2 kilo grzybów (prawdziwki, zajoncoki abo pieczarki), 1-2 gówki cosku, 2 cebule, 4 marchwie, żeby fajnicie wyglądało, 1-1,5 kg chudego wyndzonego brzucha, 2-3 kilo wusztu (śląsko) a nojlepi swojsko (mogą być francki).
Przygotowanie
jak woda zawre w garcu, to wciepujymy po koleji łobrane, pokrojone grzyby, marchew pokrojono w plastry, czosnek drobno pokrojony, poła tego wyndzonego brzucha i wyndzonka pokroić w kostka, abo w cinkie pasecki, trocha przypraw i niech się warzy piytnoście minut; w tym czasie krojymy kartofle (poła w kostka, a reszta nojlepi karbownicom do frytków, żeby fajnie wyglądały). Jak skoncymy z kartoflami, dowomy się do siekanio cebulki, krojymy reszta brzucha w kostka, wciepujymy do rondla i podpiekymy z cebulkom. Wszystkie wuszty tyż krojymy w kostka i duszymy w brytfannie. Dali, jak mineło piytnoście, dwadzieścia minut, wciepujymy do gorka kartofle, niech się wszystko warzy, przykłodomy do pieca, jak kartofle i marchew bydom miękawe, wlywomy żur i miyszomy warzechom, aż dobrze przewre, potym wciepujemy podpiecony brzuch i wszystkie wuszty, miyszomy, smakujymy, doprowiomy. Jak jest bardzo gynsty, mogymy doloć ciut wody. Jak wszystko przewre, jest miykie, jeszcze roz kosztujymy, doprowiomy, jak ktoś mo smak dolywo się słodkij abo kwaśnyj swojskij śmietonki.
Żur ślonski na maślonce
Składniki
Liter wody, liter maślonki, 4 łyżki mąki na żur, trocha wegety, szczypta soli i pieprzu, wuszt, cebula, warzywa
Przygotowanie
Do gorka wloć woda i zagotować. W maślonce rozmieszać mąka i wloć do gotującej się wody. Wsypać trocha wegety, soli i pieprzu. Tera trza pokroić cebula i wuszt, i to podsmażyć, Do żuru dodać trocha pokrojonych warzyw, żeby zupa była kolorowa. Gotować jeszcze pół godziny na małym ogniu. Potym ino talyrze porozkładać i ze smakiem zjeść.
Hekele
Na wieczerzo mamulka hekele robiyli.
Na początek słonego śledzia dobrze wymoczyli,
2 jajka na twardo uwarzyli,
1 cebula ku tymu dołożyli,
wszystko drobno posiekali.
I mostrichu trocha dali.
Korzeniem popruszyli,
oleju ździebko kapnyli,
Warzychom porządnie wymieszali,
Z chlebem albo kartoflami podawali.
Na podstawie książki : J. Świtała-Mastalerz, D. Świtała-Trybek Śląska spiżarnia, Koszęcin 2008, str. 19, 20 i 126, obrazy Internet