O gminie Wielowieś

Śląsk jako kraina geograficzno-historyczna w sposób widoczny jest obecny w dziejach dopiero od przełomu IX i X w. Wcześniejsze dane może odkryć tylko archeologia, której zawdzięczamy ustalenie kolejnych etapów i form osadnictwa ludzkiego na tym terenie na wiele nawet wieków przed ujawnieniem się naszego terytorium w źródłach pisanych.

Od końca XII w. sieć parafialna ogarniała w sposób jednolity mniej więcej całą krainę – miasta i wsie śląskie. Powstał nawy typ parafii, uposażonych w ziemię, tzw. łany proboszczowskie (przedtem uposażenie z nadania władców świeckich obejmowało głównie dziesięciny). To był już efekt kolonizacji na prawie niemieckim, prowadzonej przede wszystkim w XIII w. Zjawisko kolonizacji dotyczyło całej Europy, a jej istotą było przechodzenie zarówno miast, jak i wsi na nowy system funkcjonowania i gospodarowania, związany z upowszechnieniem się gospodarki towarowo-pieniężnej.

Wraz z zagęszczeniem się sieci parafialnej powstawały także dekanaty, zwane na Śląsku archiprezbiteratami. Ten ponad-parafialny szczebel struktury terytorialnej ma walor wyłącznie kościelny, nie wymagający tworzenia odrębnego uposażenia i nie wchodzący w relacje z władzami świeckimi, jak to ma miejsce w przypadku parafii czy diecezji.

Okolice Wielowsi zamieszkane były już w okresie kultury łużyckiej ( 1000 – 400 p.n.e.), o czym świadczy skarb odkryty w Czarkowie i bogate cmentarzysko w Świbiu. Obecna sieć osadnicza ukształtowała się w większości w XIII wieku. Przeważały tutaj majątki rycerskie.

Wielowieś leży około 10 km na północny wschód od starego miasta Toszek, z którym wieś jak i Parafia od samych początków aż po nasze czasy była ściśle związana, tak pod względem polityczno – administracyjnym, jak i kościelnym. Toszek był bowiem w zaraniu dziejów dla wszystkich miejscowości Parafii Wielowieś siedzibą władzy kasztelańskiej, względnie książęcej, a po jej ustaniu siedzibą władzy po­wiatowej, aż do chwili złączenia tego powiatu w XVIII wieku z powiatem gliwickim, nazwanym odtąd „Kreis Tost-Gleiwitz”, z czego w końcu powstał tylko sam „Kreis Gleiwitz”, a po ostatniej wojnie powiat Gliwice. Toszek był też dla Parafii Wielowieś od samego początku siedzibą dekanatu, w którego granicach w przeszłości Parafia Wielowiejska zawsze pozostawała i po nasze czasy pozostaje, mimo iż dekanat toszecki w ciągu dziejów ulegał kilkakrotnemu podziałowi. Jedynie wschodnia część Parafii Wielowieś, z której w 1687 roku utworzono nową Parafię Koty – Tworóg, ta Parafia należała do dekanatu toszeckiego do roku 1738, to jest do chwili podziału rozległego terytorialnie dekanatu toszeckiego na dwa dekanaty: Toszek i Pyskowice, skąd ostatecznie w roku 1926 tę oddzieloną część wielowiejskiej Parafii, czyli Parafie Koty i Tworóg przyłączono do Dekanatu Dobrodzień. Granice starej kasztelani toszeckiej pokrywały się prawdopodobnie z pierwotnym zasięgiem Dekanatu Toszeckiego. Całe to terytorium w przeszłości zawsze należało do Diecezji Wrocławskiej i grani­czyło kiedyś przez setki lat bezpośrednio z Diecezją Krakowską.

Miejscowości należące do dzisiejszej Parafii Wielowieś zaliczane są do starych osad górnośląskich, o których wspominają dokumenty już w pierwszym dziesięcioleciu XIV wieku. W jednym z tych dokumentów, mianowicie w „Liber fundationis episcopatus Vratislawiensis”, czyli w księdze Fundacji biskupstwa wrocławskiego z roku 1305 wspomniane są tam po raz pierwszy wszystkie dzisiejsze miejscowości Parafii Wielowiejskiej, a więc: Wielowieś, Świniowice, Kieleczka i Odmuchów, za wyjątkiem Czarkowa, który jednak prawdopodobnie już też istniał. Księga ta zawiera spis wszystkich ówczesnych wiosek na Śląsku, które były zobowiązane składać daniny roczne na rzecz wrocławskiej stolicy biskupiej.

O Parafii na tym terenie pisze J. Chrząszcz w „Die Geschichte der Städte Peiskretscham und Tost so wie des Kreises Tost – Gleiwitz”. Wspomina on, że do położonej na zachodzie na obszarze leśnym parafii Tworóg zostaje dołączona parafia Wielowieś.

Teren jest tutaj przeważnie płaski, piaszczysty, gliniasty i mało urodzajny. Około roku 1305 Magna Willa, to znaczy Wielowieś, 40 łanów ziemi, z których dziesięcina ze zboża w postaci pszenicy, żyta, owsa była odprowadzana do biskupa. O Wielowsi Codex Diplomaticus Silesiae dosłownie tak pisze: „Item in Magna Villa sunt XL mansi parvi decimam in capis de 3-bus triticis siliginis et avenae”. Figuruje tam wprawdzie tylko łacińska nazwa Wielowieś „Magna Villa”, bo dokument ten jest pisany w języku łacińskim, lecz kilkadziesiąt lat później pojawia się w dokumentach także polska nazwa „Wielowieś”, jak i niemiecka „Langendorf”.